Architektura Włoch – Wczesny Renesans

Bernardo Rosselino (1409-64). który wybudował Palazzo Rucellai, w ogólnych zarysach powtórzył tę formę w Palazzo Piccolomini w Pienza. gdzie wzniósł także katedrę. Był to element jednego z największych projektów urbanistycznych w tej epoce, budowy od podstaw całego miasta papieskiego. Podobnie jak wiele późniejszych projektów renesansowych nie został ukończony, gdyż zasoby finansowe nie sprostały wielkim porywom ducha. Wznoszenie miast idealnych stanowiło podstawowe zainteresowanie Antonia Averlino Filaretę (ok. 1400-69). drugiego po Alber-tim teoretyka architektury owych czasów. Sam budował niewiele, jeśli nie liczyć części Castello Sforzesco i wielkiego, symetrycznego Ospedale Maggiore w Mediolanie.

Należący do kolejnego pokolenia architektów florenckich Giuliano da Maiano (1432-90) zaprowadził styl renesansowy w Sienie, wznosząc Palazzo San-nochi, wybudował także katedrę w Faenza. Ostatnią fazę swej kariery spędził w Neapolu, gdzie wykonał Porta Capuana i kaplice w kościele Monteoliveto. Giuliano da Sangallo (1445-1516) był pierwszym architektem, który zastosował zasady renesansowe w budowie willi. Jego dzieła we Florencji obejmują Palazzo Strozzi. najambitniejszy pałac stulecia, oraz stylizowany na antyk krużganek Santa Maria Maddalena dei Pazzi. gdzie śmiało zastąpił arkady kolumnami jońskimi.

Najpełniejszy i najbardziej wyrafinowany pałac renesansowy został wzniesiony w raczej prowincjonalnym mieście Urbino. gdzie kwitło oświecone, humanistyczne życie dworskie. Projekt ogólny, budowę eleganckiego dziedzińca i ozdobnych kominków i odrzwi, które stanowią kluczowe elementy wnętrz, przypisuje się Luciano Laurana (ok. 1420-79), mało znanemu architektowi pochodzenia dalmackiego. W Urbino pracował również sieneńczyk Francesco di Giorgio Martini (1439-1501/2). o którym sądzi się. że wybudował wspaniałą loggię wychodzącą na wzgórza. jak również dwa kryte kopułą kościoły: San Bernardino w samym Urbino i Santa Maria del Calcinaio w Cortonie. Podobnie jak wielu innych architektów renesansowych zaprojektował liczne budowle obronne, specjalizując się w zamkach na szczytach wzgórz, opracowując wiele pionierskich rozwiązań w dziedzinie fortyfikacji przeciwartyleryjs-kich. Kolejnym niewielkim dworem, na którym rozkwitał Renesans, była Ferrara. głównie dzięki rozbudowaniu miasta przez Biagio Rosettiego (1447-1516), i jemu to Ferrara zawdzięcza wiele kościołów i pałaców; najoryginalniejszy z tych ostatnich jest Palazzo dei Oiamanti, nazwany tak od romboidalnych kształtów na fasadzie. W Wenecji przywiązanie do stylu gotyckiego utrzymało się do siódmej dekady XV wieku. Gdy Renesans wreszcie się tu zakorzenił, nadano mu silny akcent lokalny — pobrzemiewały tu echa sztuki bizantyńskiej w postaci predylekcji do bogatych powierzchni i mistycznych efektów przestrzennych. Zawód architekta Wenecji nadal łączył się ze znacznie niższym prestiżem niż we Florencji i dopiero XIX-wieczne badania ujawniły, że Mauro Coducci (ok. 1440-1504) był budowniczym wielu najwspanialszych gmachów z tego okresu w mieście — kościołów San Michele in Isola. San Giovanni Cristosomo i Santa Maria Formosa. Jego rywal. Piętro Lombardo (ok. 1435-1515) był zainteresowany nie tyle zasadami Renesansu florenckiego, co ich wykorzystaniem do uwspółcześnienia tradycji wenecko-bizantyńskiej. Maleńki kościółek Santa Maria dei Miracoli. dla którego wraz z synami wykonał dekorację, ukazuje jego wysoce ornamentalny styl w najlepszym wydaniu.