Architektura Włoch – Wiek XX
Reakcją na XIX-wieczne rozmiłowanie w przeszłości był bezwzględnie modernistyczny styl secesyjny, którego połyskujące i linearne formy dominowały w architekturze i wzornictwie na początku nowego stulecia. We Włoszech secesja nosiła nazwę Lo Stilo Liberty, a jej zasięg był mniejszy niż w innych krajach; wzorowano się tutaj przede wszystkim na powściągliwych formach secesji wiedeńskiej. Najbardziej utalentowanym przedstawicielem tego kierunku był Giuseppe Sommaruga (1867-1917). Z budynków jego projektu przetrwały między innymi Casa Castiglione i Clinica Colombo w Mediolanie oraz Hotel Tre Croci koło Varese.
Znacznie większy wpływ na ogólny kierunek rozwoju architektury włoskiej miały wizjonerskie projekty futurysty Antonia Sant’Elia (1888-1916). szczególnie jego Cittb Nuona, przyszłościowa metropolia wysokościowców, która miała być zdominowana przez stechnologizowaną działalność handlową i system szybkiej komunikacji funkcjonujący na kilku poziomach. Śmierć Sant’Elii podczas pierwszej wojny światowej położyła kres tym planom, jeśli nie liczyć wybudowanego po jego śmierci i znacznie uproszczonego pomnika ofiar wojennych w Como. Wykonawcą byl Giuseppe Terragini (1904-43). członek Gruppo Setle. na którą składało się siedmiu najbardziej postępowych architektów włoskich okresu międzywojennego, znajdujących się pod wpływem idei propagowanych przez Bauhaus w Niemczech i Franka Lloyda Wrighta w Ameryce. Terragini wybudował wiele innych budynków w Como. z których najbardziej oryginalny byl Casa dei Fascisti. lokalna siedziba partii faszystowskiej.
Mimo złowieszczych skojarzeń, niektóre przykłady architektury faszystowskiej odznaczają się wysokim poziomem. Pozycja Rzymu jako stolicy kraju oznaczała. że ponownie przeprowadzano tam najambitniejsze projekty budowlane, łącznie z szeregiem fatalnych przykładów planistyki, z których najgorszym był pomysł przeprowadzenia ulicy (Via della Conziliazione) łączącej plac św. Piotra z Tybrem.
Nadzór nad wykonaniem nowych, prestiżowych projektów powierzano zwykle ulubionemu architektowi Mussoliniego. Marcello Piacentiniemu (1881-1960). Kiedy pozostawiono mu całkowicie wolną rękę — jak w przypadku Stadio dei Marmi. z jego wulgarnymi odniesieniami do Rzymu cesarskiego — Piacentini stworzył jedne z najbardziej pozbawiownych smaku zabytków tej epoki. Jego projekt EUR. na południe od miasta, został przerwany przez wybuch drugiej wojny światowej i ukończony po upadku faszyzmu w zmodernizowanym stylu neoklasycznym.
Największą międzynarodową sławą pośród XX-wiecznych architektów włoskich cieszył się Pier Luigi Nervi (1891-1979). Spopularyzował on stosowanie żelazobetonu. co pozwalało na większą różnorodność form niż używane w innych krajach konstrukcje stalowe. Jego sławne hangary lotnicze zostały zburzone podczas wojny, lecz zachował się wykonany we wczesnym stadium kariery stadion miejski we Florencji ze spiralnymi schodami. Do prestiżowych powojennych zleceń Nerviego zaliczają się sale wystawowe w Turynie, których olbrzymie sklepienia przypominają owe zburzone hangary, jak również budynki wzniesione na Igrzyska Olimpijskie w roku 1960 w Rzymie oraz papieska sala audiencji w Watykanie.
Nervi zaprojektował również konstrukcję inżynierską najsłynniejszego wieżowca we Włoszech. Torre Pirelli w Mediolanie, którego architektura jest dziełem Gio Pontiego (1891-1979). płodnego i wszechstronnego projektanta. Giovanni Michelucci (ur. 1891), który wybudował Instituto di Mineralogia w tym samym kompleksie, wkrótce potem zaprojektował także wysoce stylizowany dworzec kolejowy we Florencji. W latach sześćdziesiątych wzniósł na peryferiach tego samego miasta jeden z najbardziej oryginalnych kościołów XX-wiecznych. ekspresjonistyczny San Giovanni sullAutostrada del Sol, poświęcony ludziom, którzy zginęli podczas budowy tej autostrady. Dwa kolejne wspaniałe projekty dworców kolejowych, dzieła wielu twórców, to monumentalny neoklasyczny dworzec w Mediolanie, pochodzący z epoki faszystowskiej, oraz jego modernistyczny, utopijny odpowiednik w Rzymie, który zaliczał się do najbardziej prestiżowych preojek-tów architektonicznych tuż po drugiej wojnie światowej.