W Rzymie wybudowano tylko jeden, i to skromny, kościół gotycki (Santa Maria sopra Minerva). A jednak stosunkowo nieliczne podjęte w tym okresie we Włoszech projekty budowlane są niezwykłe. Katedra w Sienie jest być może najwspanialszą katedrą gotycką w Europie, a przepiękna fasada ozdobiona jest bardzo pomysłowo i meortodoksyjnie wykorzystanymi rzeźbami. Katedra florencka zasłynęła w świecie dzięki swej renesansowej kopule, lecz zasadniczo jest to bardzo nowatorska konstrukcja gotycka, która zyskała swój ostateczny kształt już w połowie XIV wieku. Wolnostojąca campanila. pozbawiona przypór i wykładana kolorowym marmurem i reliefami dowodzi nieprzerwanego zainteresowania Włochów tą formą. W katedrze w Orvieto włoska odmiana gotyku występuje w swej najbardziej skrajnej postaci: architektura wnętrza jest prosta, w duchu zbliżonym do bazyliki wczesnochrześcijańskiej. natomiast fasada pod względem ozdobności przerasta nawet sieneńską, ze swymi narracyjnymi płaskorzeźbami, jaskrawo barwionym marmurem i mozaikami. Tylko w katedrze w Mediolanie, rozpoczętej pod koniec XIV wieku, lecz ostatecznie ukończonej dopiero w wieku XIX. zastosowane zostały typowe formy dominujące w północnoeuropejskiej architekturze katedralnej, z pewnością częściowo dlatego, że w budowie brali udział kamieniarze niemieccy. Lecz nawet tutaj połyskliwy biały marmur i wyraźnie zgeometryzowana bryła stanowią cechy typowo włoskie.
Skala tego projektu najwyraźniej zainspirowała budowniczych klasztoru Cetosa w Pawii. jednego z największych zespołów monastycznych w kraju. Tutaj jednak zwrócono uwagę na zmieniające się gusta artystyczne i w rezultacie odsunięto się od gotyckich korzeni. San Petronio w Bolonii, rozpoczęty w zbliżonym okresie, był kościołem farnym mającym się równać z każdą katedrą we Włoszech i prześcignąć je wszystkie pod względem długości. Przerwano jednak prace w chwili, gdy nieukończona była jeszcze nawa główna. Inny oryginalny projekt wart wzmianki, powstały sto lat wcześniej, to kościół pielgrzymkowy II Santo w Padwie. Zbudowany jest na zasadniczo gotyckim planie, łącznie z ambulatorium okolonym wieńcem kaplic w stylu francuskim. Fasada wzorowana jest jednak na romanizmie lombardzkim. a siedem wielkich kopuł jest dowodem przywiązania do tradycji bizantyńskiej.
W dziedzinie architektury obronnej najpotężniejsze Xlll-wieczne zamki wznosił na ternie Włoch południowych cesarz Fryderyk II. z których najbardziej imponujący jest słynny Castel del Monte, który łączy w sobie elementy klasyczne i gotyckie na monotonnie regularnym planie, z wieżami, zewnętrznymi murami i dziedzińcem w kształcie ośmiokąta. Zamek Fryderyka w Lucera został przekształcony w drugiej połowie stulecia przez Andegawenów. którzy wznieśli także Castel Nuovo w Neapolu — w kolejnych stuleciach przerobiony na pałac.
Z konstrukcji XIV-wiecznych Fortezza w Volterra jest jednym z pierwszych przykładów średniowiecznego zamku położonego wysoko na wzgórzu, z cylindryczną basztą, okrągłymi wieżami, masywnymi murami okolnymi i machikułami. Z pałacowych fortec rozpoczętych w tym okresie wyróżniają się budowle w Mantui. Ferrarze i Weronie, ta ostatnia chroniona przez silnie ufortyfikowany most nad rzeką Adige.
Zupełnie odmienny jest inny słynny most gotycki we Włoszech, Ponte Vecchio we Florencji, ze szpalerem sklepów jubilerskich po obu stronach.
Pod koniec XIII wieku wzrost poczucia dumy obywatelskiej stworzył modę na budowę majstatycz-nych ratuszów, często zwieńczonych wysmukłą wieżą. Najbardziej imponujące są Palazzo Pubblico w Sienie i Palazzo Vecchio we Florencji. Również w tych miastach, jak również w innych w środkowych Włoszech, roi się od kamienic patrycjuszowskich. Najbardziej charakterystyczne rezydencje w całym kraju budowano jednak w Wenecji Najbardziej wyrafinowany jest Ca’d’Oro, natomiast Ca’ Foscari i Palazzi Giustinian kompensują brak finezji monumentalnością. Wszystkie wzorowane były na najsłynniejszym pałacu we Włoszech. Palazzo Ducale. Jest to bodaj najwspanialsza europejska budowla świecka z tego okresu, genialnie w swej bryle łącząca gotyk i styl islamu, natomiast na dziedzińcach i we wnętrzach widoczne są wpływy klasyczne.