Adaptacja polega na przystosowaniu odbudowywanego zabytku do odmiennych celów niż te, którym dotychczas służył. W sensie technicznym roboty adaptacyjne mają usprawnić wartości użytkowo-funkcjonalne budynku, co może przejawić się między innymi w odpowiednim przekształceniu wnętrz (jeśli nie mają one muzealnego znaczenia, a bez tych zabiegów wnętrza nie mogą wypełnić określonej roli użytkowej), założeniu instalacji sanitarno-technicznych itp. Adaptacją może być objęty cały budynek lub jego część w zależności od funkcji, zamierzonych potrzeb i celów.
Właściwa adaptacja poszczególnych zabytków, a nawet całych zespołów architektonicznych, na cele użyteczne społecznie, zapewniająca prawidłowe wykorzystanie obiektów w sposób odpowiadający ich wartości zabytkowej, stanowi jeden z istotniejszych środków konserwacji i ochrony. Zagadnienia adaptacji są szczególnie ważne przy konserwacji lub odbudowie obiektów mogących służyć odpowiednim potrzebom kulturalnym lub turystyczno-wypoczynkowym, a także przy konserwacji staromiejskich zespołów mieszkaniowych. Adaptacja nie może jednak pociągać za sobą zmian układu konstrukcyjnego, proporcji ani wystroju budynku.